چاپ مقاله در مجلات بین المللی امروزه یکی از چالش‌های اصلی برای دانشجویان دکتری و سایر پژوهشگران ما شده است. بسیاری از پژوهشگران، اساتید و دانشجویان به بهانه‌های مختلف، از جمله بحث تحریم، وجه بین‌المللی کشور، سطح بالای مجله، مشکلات سیاسی بین دو کشور و سایر مسائل رد شدن مقاله خود در مجله مورد نظر را توجیه می‌نمایند.
ولی آیا براستی مسائل مطرح شده فوق تاثیری در تصمیم گیری تیم داوری یک مجله برای چاپ مقالات ما دارند یا خیر؟ قضاوت در این مورد بسیار سخت است و نیاز به کار کارشناسی و تحقیق و بررسی دارد.
در 43-امین کنفرانس ریاضی کشور در تبریز دیداری خیلی کوتاه با دکتر صال مصلحیان از دانشگاه فردوسی مشهد داشتم. در آن زمان دانشجوی ترم 3 دکتری بودم و به شدت برای نوشتن و چاپ یک مقاله عجله داشتم. کاری در حدود 9 صفحه را تایپ شده آماده کردم و به ایشان نشان داده و نظرشان را در مورد این مقاله پرسیدم.
ایشان در حدود ده دقیقه نگاهی اجمالی به کار من انداخت و روی یک کاغذ نظرات خود را برای من نوشت و در پایان گفت که در حال حاضر میتوانی این مقاله را چاپ کنی ولی نه در یک مجله با پرستیژ بالا و در آخر این جمله را گفت “برای ارسال مقاله عجله نکن”.
عجله در نوشتن، ویراستاری و انتخاب نوع مجله جزو مهمترین عوامل اصلی برای ریجکت گرفتن از مجلات مختلف است. البته این حالت‌ها برای مجلات معتبر صادق است نه مجلاتی که در لیست سیاه وجود دارند و هر نوع مقاله‌ای را چاپ می‌کنند. این فاکتورها تا به امروز سهم بسیار زیادی در نتیجه نگرفتن برای من داشته‌اند. بارها اتفاق افتاد که بخاطر این مسائل و موارد مقاله‌ام از یک مجله ریجکت گرفت و بخودم قول دادم که دیگر عجله نمی‌کنم، اما نشد. بازهم همان اشتباهات را تکرار کردم. شما این کار را نکنید تا خیلی زود نتیجه بگیرید.
اما از این بحث بگذریم، چگونه می‌توانیم یک مقاله خوب در یک مجله خوب را چاپ کنیم؟
ما به سه روش عمده می توانیم کارهای پژوهشی خود را آغاز نمائیم.
1- تعریف یک مسئله جدید از خودمان که به ظاهر با مسائل قدیمی مرتبط است و سپس به دست آوردن برخی از ویژگی های این تعریف.
2- مطالعه روی مسائلی که ریاضی دانان بزرگ در شاخه مورد نظر ما مطرح کرده اند.
3- بررسی مسائل باز (Open Problems) تاریخی و یا مسائلی که به تازگی مطرح شده و ظاهرا تا کنون پاسخی برای آنها داده نشده است.
اگر شما در یک دانشگاه سطح بالا مشغول به تحصیل هستید، قطعا به هر 3 روش فوق می توانید فکر کنید، چون هم خودتان بنیه علمی لازم را برای پژوهش دارید و هم اساتید راهنمای باسوادی در آن مجموعه وجود دارند که شما را راهنمایی نمایند تا بتوانید نتیجه بگیرید.
ولی اگر در یک دانشگاه درجه 2 یا 3، مشغول به تحصیل هستید به نظر من روش 3 را دنبال نکنید که احتمال نتیجه گرفتنتان کم است. اما روش اول نیز اصلا در دنیای امروز ریاضیات روش جالبی نیست و بعد از مدت زمانی دیگر شما را ارضاع نخواهد کرد. تنها یک تعریف ارائه کرده اید که منجر به هیچ نتیجه ای در این علم نشده است و هیچ کس کار شما را دنبال نکرده. بعد از گذشت چندین سال مقاله چاپ شده شما از این روش هیچ ارجاعی نداشته و این باعث سرخوردگی شما از این کار خواهد شد. البته شاید شما به خود بگویید چرا بزرگان این کار را انجام می دهند و ما انجام ندهیم. اگر منطقی باشید متوجه می شوید که ارائه تعریف جدید از یک تازه کار زمین تا آسمان متفاوت است با ارائه تعریف جدید از پروفسور لاو. این عزیزان آنقدر کارهای عمیق و اساسی انجام داده اند که تمامی داوران و ادیتورها اطمینان کامل به ایشان دارند.
اما روش دوم منطقی ترین روش در حال حاضر است. به عنوان مثال اگر پروفسور دلز در دانشگاه لیدز انگلستان به مباحث جبرهای هومولوژیکی علاقمند می شود و روی این موضوع تحقیقی را انجام داده و آن را در بولتن ریاضی انگلستان به چاپ می رساند، قطعا بدانید که دنیای آنالیز ریاضی به بحث جبرهای هومولوژیکی نیازی پیدا کرده که پروفسور دلز به دنبال این بحث رفته است، چون ایشان اصلا مانند ما در فشار برای چاپ مقاله قرار ندارد. به درجه پروفسوری هم رسیده و دیگر هیچ امتیازی برای ارتقا نیاز ندارد.
پس اگر شما به دنبال ایشان بحث جبرهای هومولوژیکی را دنبال کنید و نتایجی در ادامه کار ایشان به دست آورید، هر چند این نتایج خیلی ضعیف هم باشند، احتمال چاپ شدن این کار شما بسیار بسیار بالاتر از حالت اول است که در آن نتایجی را از تعریفی که خودتان ارائه کرده اید، گرفته اید.
اما روش دوم مشکلات بسیاری نیز دارد. چون اکثر ریاضی کاران در سراسر دنیااز این روش استفاده می کنند. به عنوان مثال در سال 2013 مقاله ای از یکی از بزرگان ریاضی چاپ می شود. شما از همان روزهای آغازی چاپ شدن این مقاله، آن را برای خود پرینت گرفته و می خوانید و بعد از 2 الی 3 ماه به نتایجی بسیار جالب هم می رسید، به محض ارسال آن یا بعد از ارسال متوجه می شوید که یک ریاضی دان از کشوری دیگر روی این موضوع کار کرده و نتایجی بسیار قوی تر از شما گرفته و آن را ماه قبل در آرکایو (arXiv.org) گذاشته است و شما بعد از دیدن این مقاله بهت زده می شوید. شاید به خود بگویید که این ریاضی دان بسیار قوی است و توانسته در یک ماه این نتایج را بگیرد، اما این طور نیست. به احتمال بسیار زیاد این شخص چندین ماه پیش با نویسنده مقاله دیداری داشته و یا پیش نویس این مقاله را خوانده و یا حتی خود داور این مقاله بوده است. بهر حال شما بعد از این اتفاق اصلا نباید امید خود را از دست بدهید و مجدد به سمت روش اول و یا سوم بروید.
این روزها که بازار تحصیلات تکمیلی برای خیلی از کشورها تبدیل به بازاری داغ و پرسود شده است، پژوهشگران زیادی را نیز از سراسر دنیا به بهانه های مختلف درگیر مقاله نویسی و تولید علم کرده است. مسئولین علمی کشورها در صدد نشان دادن رشد علمی در دولت خود، اساتید به دنبال گرفتن امتیاز و گرنت های مختلف و دانشجویان دکتری به دنبال دفاع کردن از رساله خود، شبانه روز تلاش می کنند که مقاله چاپ نمایند. پس رقابت برای ارائه کارهای پژوهشی بسیار زیاد است.
در این بین، مجلات نیز به دنبال سود بردن خود هستند. سعی می کنند مطالبی را چاپ نمایند که تعداد خوانندگان بیشتری دارد و از ریاضی دانانی چاپ کنند که کارهای قبلی آنها ارجاعات بیشتری دارد. به همین دلیل شما که تازه کار هستید امکان دارد یک مقاله را بنویسید و نتایج نسبتا خوبی هم بگیرید و چند ماه بعد از ارسال ایملی دریافت کنید
که شامل متن زیر است،
…Dear Professor
We regret to inform you that your paper “Name of your work” (joint work with Your Coauthor) has not been accepted for publication in our
journal ‘Name of Journal”
Thank you for your interest in our journal
اما این نباید پایان کار پژوهشی شما باشد. تعداد ریجکت هایی که من تا به امروز گرفتم بسیار زیاد است. آنقدر زیاد که قابل بازگو کردن نیست. اما هیچ گاه نا امید نمی شوم. به نظر من این یعنی اینکه تلاش من برای تولید علم کم است. باید بیشتر و بهتر تلاش کنم و مسئله خودم و هدف از حل این مسئله را کاملا بشناسم.
چند ماه پیش توانسته بودم یکی از قضایای بنیادی در آنالیز هارمونیک را به حالتی بسیار ضعیفتر تعمیم بدهم. مطمئن بودم که این کار خیلی خوب است، تنها نکته مبهم برای خودم این بود که در یک حالت خاص، مثالی نداشتم که نشان دهم حتی در این شرایط هم قضیه من از حالت کلاسیک بهتر است. اما باز هم عجله کردم و کارم را برای یک مجله در آلمان ارسال نمودم. بعد از گذشت 3 ماه این مقاله کاملا منطقی رد شد و داور به همان نگرانی من اشاره کرده بود.
“چون مقاله شما در این حالت خاص، دارای مثال جالبی نیست، به احتمال بسیار زیاد این تعمیم جالب نمی باشد و در حال حاضر نباید چاپ بشود”.
اما یک ماه بعد توانستم یک حالت بسیار قوی تر این قضیه را نیز اثبات کنم. در حال حاضر آن مثال را که مد نظر داور بود نیز یافته ام و حاصل این تحقیقات را در 2 مقاله مجزا گنجانده ام. مقاله اول تعمیم قضیه در حالتی بهتر از حالت کلاسیک و قضیه دوم حذف شرایط بیشتر و نهایت زیبایی و پرکاربرد تر شدن قضیه مورد نظر.
چندی پیش تصمیم گرفتم که مقاله اول را ارسال کنم. اما به خودم گفتم که من خودم در همین لحظه میدانم که این قضیه حالتی بسیار بهتر نیز دارد، پس چرا آن را ارسال کنم که داوران مجبور باشند آن را پرینت گرفته (کاغذ مصرف شود)، چند مدت، وقت خود را صرف کنند و بعد از مدتی بمن اکسپت یا همان پذیرش را بدهند و بعد از این مدت من مقاله دوم خودم را نیز ارسال کنم که قطعا آن نیز چاپ خواهد شد. ولی بعد از درگیریهای ذهنی بسیاری که با خودم بر سر انجام این کار غیر اخلاقی داشتم تصمیم گرفتم که از این به بعد کارهای عبث و بیهوده در امور پژوهشی خودم را کنار بگذارم. درست است که در این برهه زمانی من باید 1 مقاله آی اس آی چاپ کنم تا بتوانم از رساله دکتری خود دفاع کنم، اما به چه قیمت؟
به قیمت زیر پا گذاشتن هدف پژوهش و نادیده گرفتن این همه بی نظمی در دنیایی که وظیفه من نوعی، این می باشد که به کشف نظم های موجود در آن و نحوه استفاده از آنها بپردازم، است. بهرحال اگر برای شما این موقعیت پیش آمد تصمیم با خودتان است. ولی بنظر من تنها مطالبی را چاپ کنید که ارزش علمی داشته باشند.
من در آغاز ارسال مقالات خود گمان می کردم که اگر مجلاتی که ایمپکت پایین تری دارند برای ارسال مقاله خود انتخاب کنم، شانس بیشتری در اکسپت شدن مقالاتم دارم. اما این تصور کاملا غلط است. بسیاری از مجلاتی هستند که ایمپکت زیر دو دهم دارند اما در انتخاب نوع مقاله ها برای چاپ کردن بسیار سخت گیری می کنند. اگر در ارسال مقالات تازه کار هستید، به شما توصیه میکنم مجلات اروپای شرقی را برای ارسال انتخاب نمائید و مجله ای را انتخاب نمائید که تعداد نسخه های بیشتری در سال را چاپ می کند. به عنوان مثال مجله
Ukrainian mathematical journal که در پایگاه علمی Springer قرار دارد در سال تعداد 12 سری چاپ می کند و هر سری شامل 10 تا 16 مقاله است. پس طبیعتا اگر شما مقاله تان را برای این مجله بفرستید شانس بیشتری برای اکسپت گرفتن دارید نسبت به وقتی که کار خود را برای مجله Acta Mathematica بفرستید که در سال تنها 2 نسخه بین 5 تا 9 مقاله چاپ می کند.
ولی در کل هیچ معیار خاصی برای راحت پذیرش گرفتن وجود ندارد. امکان دارد شما اولین کارتان را برای Acta Mathematica بفرستید و داوران مقاله شما از کارتان لذت ببرند و توصیه اکید برای چاپ بدهند. بهر حال اینها تنها حدسها و گمانه زنی های شخصی خودم است که مقداری را نیز از اساتید خود شنیده‌ام.
من در ابتدای کارم عاشق پیدا کردن مجلاتی بودم که در کشورهای جهان سوم و یا اروپای شرقی چاپ می شدند و تعداد مقالات زیادی را در سال چاپ می کردند. نام تمامی این مجلات را برای خودم در یک فایل تکست ذخیره می کردم برای آینده که براحتی بتوانم هر مطلبی به ذهنم رسید را تایپ کنم و برای این مجلات ارسال کنم و براحتی پذیرش بگیرم. فقط به این بخش فکر می کردم. اما اندکی گذشت و بعد از دریافت ریجکت های متوالی حتی از همین مجلات، فهمیدم که وظیفه من در این برهه زمانی این نیست. من باید تا می توانم سطح کیفی و کمی مطالعات خودم را بالا ببرم و تنها به هدفم در حل سئوالهای پیش رو بیندیشم. به قول دکتر سامعی در این دوره 4 ساله دکتری دانشجو تنها باید به دنبال یافتن مسئله خود باشد. اگر توانستیم در این دوره یک یا چند مسئله متناسب با سطح علمی خود را بیابیم و شروع به تحقیق در مورد اینها نمائیم، می توانیم به آینده علمی خود تا حدود زیادی امیدوار باشیم. در غیر این صورت کار ما در آینده اندکی سخت می شود.
امیدوارم این چند خط توانسته باشد مقداری به شما عزیزان اطلاعات در زمینه مقاله نویسی و چاپ آن بدهد. در پایان، این نوشتار را با یادآوری چند نکته به پایان می رسانم.
1- هیچ گاه ایده های ساده که به ذهنتان خطور می کند را دست کم نگیرید. بارها مشاهد شده که کار کردن روی همین ایده های ساده منجر به مقالات عمیق بسیاری شده است.
2- ایده های که به ذهنتان می رسد را داخل یک دفترچه با ذکر تاریخ یاداشت نمائید. چون تنها در یک بازه زمانی بسیار کوتاه، ذهن شما بسیار خلاق شده و بعد از گذشت زمانی این خلاقیت کم و کمتر می شود. آن وقت است که شما اگر این ایده ها را یاداشت نکرده باشید، هر چه صفحات ذهنی خود را ورق بزنید، نمی توانید آن ایده های لحظه ایی را به یاد آورید.
3- حتما شما باید کار کردن با نرم افزار LaTeX یا Winedit را یاد بگیرید. این غیر ممکن است که شما هر بار برای تایپ مقاله به تایپیست مراجعه نمائید و غلط های تایپی را به ایشان برای رفع شدن نشان دهید.
4- اگر دانشگاه شما به شما این امکان را می دهد که از ایمیل اکادمیک آن دانشگاه استفاده کنید، حتما به مسئول مربوطه در دانشگاه مراجعه کرده و برای خود یک ایمیل آکادمیک بسازید و مقاله هایتان را با این ایمیل ارسال نمائید نه با ایمیل های رایگان مثل یاهو، جیمیل و غیره. مطمئن باشید فرق این دو حالت برای تازه کارها بسیار بسیار زیاد است.
5- حتما قبل از ارسال مقاله از یکی از همکارانتان بخواهید که مقاله شما رابه عنوان یک منتقد بخواند. متاسفانه در ایران به علت عدم اطمینان اکثر ریاضی دانهای ما، کار خود را بدون این مرحله ارسال می کنند و بعد از گذشت 3 ماه، 4 صفحه اصلاحیه برای مقاله خود از مجله مورد نظر را دریافت می کنند. به عنوان مثال پروفسور دلز در سال 2005 مقاله ایی 50 صفحه ایی را نوشته و کاملا برای ارسال آماده کرده بودند. ولی ایشان حدود 2 سال این مقاله را برای همکاران مختلف خود در اقصی نقاط جهان فرستاده بودند تا نظرات شخصی ایشان را نیز در نسخه نهایی این مقاله اعمال کند.
6- اگر سئوال و مشکلی در روند کارتان پیش آمد، اصلا از اینکه با یکی از بزرگان رشته خود مشاوره نمائید نگران نباشید. خیلی راحت ایمیل خود را باز کنید و سئوال خود را نوشته برای چند تن از بزرگان ارسال کنید. قطعا به شما پاسخ خواهند داد.
7- اگر استاد راهنمای شما به روز نیست و حوصله کار کردن هم ندارد، به سرعت برای گرفتن یک استاد مشاور اقدام کنید و توصیه اکید من به شما این است که حداقل در این حالت اسیر اسم نشوید. اساتید جوان و کم آوزه تر بسیار بهترند از اساتیدی که بسیار شهیر هستند، اما هیچ کاری برایتان نمی کند. تنها اسم شان روی رساله شما درج می شود. چیزی که به کار شما ارزش می دهد اسم این اساتید نیست، کیفیت کارتان است. البته من در دوران تحصیلی خودم در دانشگاه تربیت معلم اساتیدی زیادی از جمله، دکتر مدقالچی، خسروی، قاسمی، عالم زاده، ماهیار، لالی را دیده ام و با ایشان درس های دورهای کارشناسی ارشد و دکتری خودم را سپری کرده ام و از ایشان زیاد آموخته ام اما این عزیزان به علت مشغله های کاری
زیاد در حال حاضر دیگر به مانند قدیم فعالیت علمی نمی کنند.
8- شما در وبسایت دکتر مصلحیان به آدرس http://profsite.um.ac.ir/~moslehian/ نیز می توانید مقالات متعددی در مورد مقاله نویسی را مشاهده نمائید.
9- و در پایان بدانید که من الله توفیق، شما فقط تلاش کنید برای حل یک سئوال در دنیای پر پیخ و خم و اسرار آمیز ریاضیات و امیدوار باشید که کارتان گره گشای بشریت شود. اصلا نگران هیچ چیز دیگر نباشید.تنها بخوانید و لذت ببرید. موفقیت، خود به سراغ شما خواهد آمد.