آیا علم داده بزودی اشباع خواهد شد؟

این نوشته در تاریخ 7 تیرماه 1401 بروزرسانی شد

اخیراً یکی از خوانندگان محترم سایت، دیدگاهی در مورد آینده‌ی نچندان روشن «علم داده» در یکی از پست‌های بنده مرقوم فرمودند که چون گمان می‌کنم این ابهام برای خیلی از خوانندگان، پیش بیاید، قصد کردم که یک پست جداگانه در پاسخ به نظر ایشان بنویسم. محمود عزیز فرموده بودند که:

سلام. ممنونم بابت اطلاعات مفیدتون.
وقتی نظراتو خوندم گفتم یا خدا همه میخوان علوم داده بخونن از پزشک گرفته تا انواع اقسام مهندسان
قطعا کمتر از 2 سال دیگه این رشته در سراسر دنیا اشباع میشه.
ی زمانی در آلاسکا چند نفر طلا پیدا کردن و ثروتمند شدن نتیجه این شد که کل آمریکا و کانادا ریختن دنبال طلا تو آلاسکا نتیجه نهایی این شد که جز عده معدودی چیزی گیرشون نیومد و پیروز میدان کسانی بودند که مردمو هل دادن به سمت طلا پیدا کردن و از طریق فروش بیل و کلنگ و دینامیت و … میلیاردر شدن.

آیا شما هم با ایشان موافق هستید؟ در ادامه بنده چند دلیل خودم را که گمان می‌کنم این دیدگاه درست نمی‌باشد، می‌نویسم و قضاوت را به عهده‌ی خوانندگان محترم واگذار می‌کنم. موارد ذیل تنها نظرات شخصی بنده است و ممکن است که صد در صد درست نباشد. من تنها از تجربیات و دیدگاه‌های خودم، از زمانی که وارد این حوزه شدم می‌نویسم.

1. درست است که اینروزها همه، از پزشک گرفته تا انواع و اقسام مهندسان و بچه‌های علوم پایه، قصد دارند که متخصص علم داده بشوند و در حال ورود به این شاخه هستند، اما کاملاً بدیهی است که ورود به هر شاخه و رشته‌ای آسان است، اما ماندن و تبدیل شدن به یک متخصص در آن، سخت و طاقت فرساست و نیاز به صرف زمان و اندکی هزینه دارد. من گمان می‌کنم که تقریباً 60 درصد افردی که وارد این حوزه می‌شوند، بعد از گذشت دو الی سه ماه مجدد انصراف می‌دهند، چون متوجه می‌شوند که برای ماندن در این رشته، شخص باید همزمان در سه حوزه‌ی ریاضی، آمار و کامپیوتر تقریباً جزو خوبان باشد که این برای خیلی از ورودکنندگان، مشکل بسیار بزرگی است، مگر اینکه شخص بسیار به هدفش مطمئن باشد.
2. مقایسه‌ی «علم داده» با طلا نادرست است. منابع طلا محدود است ولی منبع دیتا یا داده، تقریباً نامحدود و هر روز هم بشر با حجم بیشتری از آنها روبرو می‌شود. پس نمی‌توان گفت از لحاظ تولید و یا وجود داده ما روزی به جایی خواهیم رسید که دیگر دیتایی نیست که ما آنرا آنالیز کنیم.
3. اینروزها، تقریباً تمام حوزه‌های دانشگاهی اشباع شده است. حتی پزشکی. علت این ادعا نیز این است که، مثلاً در ایران من با قاطعیت بشما می‌گویم که تا 5 سال آینده، وجهه‌ی پزشکی به شدت در ایران و برخی از کشورهای در حال توسعه‌ی دیگر خراب خواهد شد. چون در سال‎‌های نچندان دور گذشته، شاهد آن بودیم که عده‌ی بسیاری از استعدادهای ما، تنها بدلیل پولی که پزشکی دارد، وارد این حوزه شدند، بدون داشتن ذره‌ایی علاقه به دنیای طبابت. وقتی که این قسم پزشکان که هیچ تعهدی نسبت به بیمار ندارند وارد دنیای بیزنسی پزشکی شوند، بشدت عموم مردم از اکثر پزشکان دلسرد خواهند شد و قطعاً اتفاقات بزرگی برای درآمدهای میلیونی و بعضاً میلیاردی آنان خواهد افتاد. پس پزشکی نیز دیگر رشته‌ای نخواهد بود که درآمد آنچنانی را برای فرد محصل بهمراه بیاورد.
4. آیا شما تابحال شنیده‌اید که آینده‌ی بشریت را هوش مصنوعی رقم خواهد زد؟ هوش مصنوعی، بشدت نیازمند تجزیه و تحلیل‌های افراد متخصص علم داده است و این غیرممکن است که روزی برسد که علم داده از رونق بیافتد ولی کماکان هوش مصنوعی و یادگیری ماشین و اینترنت اشیاء و هزاران حوزه‌ی دیگرِ نیازمند علم داده یکه‌تازی کنند. اگر علم داده از رونق بیافتد، تمام این حوزه‌ها نیز دچار همین رکود خواهند شد، ولی تقریباً محال است.
5. به عقیده‌ی بنده، در قرن بیست و یکم که در هر کشوری صدها دانشگاه وجود دارد، ما دیگر نباید بدنبال بازار خوب فلان رشته باشیم. اگر علاقمند باشیم، در هر حوزه‌ای که ورود کنیم، می‌توانیم «کاری کنیم کارستان». علم داده نیز همین‌گونه است. من می‌دانم که خیلی از شرکت‌های بزرگ تکنولوژی در آمریکا بدنبال اتوماتیک کردن فرآیند تجزیه و تحلیل داده‌هایشان هستند، اما جالب است بدانید که با وجود پیشرفت‌های چشمگیری که در این باره کردند، اما کماکان تیم‌های تحقیقاتی چند ده نفره و یا حتی چند صد نفره دارند. چرا؟ چون نوع و حجم عظیم از داده‌هایی که هر روز تولید می‌شود، الگوریتم‌ها را دچار سردرگمی فراوان می‌کند و فقط تیم‌های انسانی می‌توانند، نقص محاسبات را برطرف کنند. حداقل در حال حاضر که اینگونه است و شاید حدود ده سال دیگر زمان ببرد تا چنین سیستمی بدون نیاز به انسان، برنامه‌ریزی شود.
6. قطعاً تا ده سال دیگر، ابزارهای امروز علم داده، منقضی خواهند شد، اما علم داده به هیچ وجه. سیل عجیب و وحشتناک تکنولوژی که هر روز در حال تحول تمامی جنبه‌های زندگی بشر است، امکان ندارد که بتواند بدون تجزیه و تحلیل داده، به پیش برود. پس مطمئن باشید این حوزه تا وقتی که اعداد مهم هستند، کاربرد دارد و بازار کار هم خواهد داشت.
7. به عقیده‌ی بنده، بزرگ‌ترین حسن رشته‌ای مانند «علم داده» این است که فرد با ورود به آن، چون نیازمند مطالعه‌ی فراوان در حوزه‌های مختلف است و قطعاً هدفش کسب درآمد و پول زیاد می‌باشد، این خود متضمن مزایای بسیاری برای فرد دنبال کننده خواهد بود. بالاخره، شخص دنبال کننده، به قولی، «از زیر سنگ هم که شده، برای خودش یک کاری را پیدا می‌کند و یا کسب و کار خودش را راه می‌اندازد، چون برای همین این راه را برگزیده است». این مورد در تعداد معدودی از رشته‌ها وجود دارد. پس یادتان باشد، هدف نهایی علم داده، پیش‌بینی و الگوریتم‌نویسی نیست، فقط پــــــــــول، حالا یا برای خودت و یا کارفرمایت، و این برای نسل دانشگاهی ما که در حال حاضر بسیار از بی‌اعتنایی مسئولین امر، رنج می‌برند، عالیست.

در حال حاضر، با توجه به مشغله‌های فراوان ذهنی که در زندگی روزمره دارم، این موارد به ذهنم خطور می‌کند. در آینده و به تدریج این پست را بروزخواهم کرد. اما خودم، بدون هیچ توقف، شبانه روز در میان داده‌ها غوطه‌ور هستم و خواهم بود. چون اینروزها من و شما و کلاً نوع بشر، نقاب رنگارنگ زیبای به صورت داریم و مدام از خودمان می‌گوییم و دیگران را سرزنش می‌کنیم. اما تنها از پس تجزیه و تحلیل داده‌هایی که فرد در طول زندگیش تولید کرده، می‌توان فهمید که رفتار، گفتار و افکار کدامیک از ما بهتر و درست‌تر بوده است و کدامیک از ما بیشتر توانستیم به نوع بشر خدمت کنیم. این تنها یکی از هزاران خدمتی است که علم داده می‌تواند به ما بکند.

محمود عزیزم، اگر علاقمند به کار با داده هستی، حتماً وارد این حوزه شو و از زندگی در میان اعداد، که هیچگاه به تو دروغ نخواهند گفت، لذت ببر. اینروزها وارد هر رشته‌ای که بشوی، برای رسیدن به کار و پول، باید زمانی را سپری کنی ولی تجربه به بنده می‌گوید که در حوزه‌هایی که با تکنولوژی در ارتباط است، مثل علم داده، اشخاص زودتر می‌توانند به نتیجه برسند. درگیر داستان‌های سنتی نباش. عموماً در پسِ تمامیِ داستان‌هایی که تا به امروز برای من و شما گفتند، چیزی جز بدبختی وجود نداشته. آنهایی برنده بودند که علی‌رغم تمام حرف و حدیث‌ها، به کار خودشان پرداختند و هیچ‌گاه درگیر حواشی نشدند. همیشه به دانشجویانم می‌گویم که «آب اگر در یک جا راکد بماند، گنداب می‌شود. پس تو فقط حرکت کن و خودت را به وسط رودخانه برسان که در آنجا جریان آب زیاد است. به آنجا که رسیدی، دیگر حتی اگر نخواهی حرکت کنی هم، دست خودت نیست. آب تو را با خود به سر منزل مقصود می‌کشاند و می‌برد».

پی‌نوشت: به دعوت دانشگاه خلیج فارس، بنده یک سخنرانی داشتم با عنوان «علم داده و ریاضیات: فرصت‌ها و چالش‌ها». در این ویدیو نیز درباره‌ی فرصت‌های علم داده زیاد صحبت کردم. حتماً توصیه می‌کنم که این وبینار و هم ببینید.

پی‌نوشت 2: با مراجعه به کانال یوتیوب علم داده و باز نمودن لیست پخش سخنرانی‌ها، می‌توانید از آخرین سخنرانی‌های بنده در صورت تمایل استفاده نمائید.